انواع مشکلات رفتاری در کودکان
همه انسان ها در سنین کودکی رفتارهایی از قبیل پرخاشگری، عصبانیت، لجبازی و غیره را از خود نشان می دهند و بروز این رفتارها نیز کاملا عادی است. اما اگر کودک دائما در حال لجبازی و دعوا و غیره باشد، به طوری که والدین قدرت کنترل آن را نداشته باشند، احتمالا دچار یکی از اختلالات رفتاری شده است. مشکلات رفتاری کودکان در حالت های بسیار پیشرفته و شدید آسیب زیادی به خود کودک و اطرافیان او وارد می کند. همچنین ادامه دار شدن این شرایط نیز می تواند بر آینده فرد تاثیری عمیق بگذارد.
اختلالات رفتاری کودکان انواع مختلفی دارد و براثر دلایل مختلفی هم بروز می کند. در ادامه بیشتر درباره انواع مختلف اختلالات رفتاری کودکان صحبت می کنیم.
انواع مشکلات رفتاری کودکان
همانطور که پیش از این گفتیم مشکلات رفتاری کودکان انواع مختلفی دارد. باید بدانید هر یک از این اختلالات، نشانه های مختلفی دارد و بر اثر دلایل گوناگونی هم رخ می دهد.
ترسو بودن
ترس بیش از حد یکی از اختلالات رفتاری در کودکان است. کودکان ترسو، با وجود اینکه در بیشتر مواقع آرام و ساکت هستند، اما به یکباره نگران و مضطرب می شوند. آن ها به مسائل اخلاقی توجه زیادی می کنند و از آسیب رساندن به افراد دیگر نیز بسیار هراس دارند.
علت بروز این اختلال در کودک می تواند والدین بیش از حد ترسو یا تنبیه و تهدید زیاد کودک باشد.
دزدی
نوع دیگر اختلالات رفتاری کودکان، دزدی است. دزدی می تواند احساس خوبی را به کودک منتقل کند. جالب است بدانید کودکانی که از این نوع اختلال رفتاری رنج می برند، به دلیل مشکلات مالی دزدی نمی کنند حتی آن ها در بیشتر مواقع هم اجناس قیمتی را نمی دزدند، اما این کار می تواند احساس لذت و سرخوشی را به کودک منتقل کند.
لجبازی
لجبازی یکی از شایع ترین مشکلات رفتاری کودکان است که تنها یک روان درمانگر، قدرت تشخیص آن را دارد. از آنجا که لجبازی یک رفتار عادی برای بسیاری از کودکان تلقی می شود، بیشتر خانواده ها توان تشخیص اختلال رفتاری لجبازی و نافرمانی فرزند خود را ندارند. اما روان درمانگر می تواند با بررسی شدت این رفتار در 6 ماه گذشته به خوبی به آن پی ببرد.
کودکان مبتللا به این نوع اختلال، در برابر شخصیت های مختلف چون والدین، مربی ها و غیره نافرمانی شدیدی دارند و تنها هدف آن ها از این کار قدرت نمایی است. مهم ترین نشانه های اختلال رفتاری لجبازی موارد زیر است:
- عصبانیت شدید
- بداخلاقی
- آزار و اذیت دیگران
- رفتارهای استدلالی مانند سوالات زیاد درباره قوانین مختلف
- عدم پیروی از دستوران بزرگ ترها
- برخورد بسیار کینه ای
بیش فعالی
یکی دیگر از مشکلات رفتاری شایع در کودکان، بیش فعالی است. بیش فعالی موجب بی قراری شدید و عدم تمرکز کودک می شود. کودکان بیش فعال در مدارس نیز با مشکلات زیادی مواجه می شوند، زیرا تمرکز کافی ندارند.
در اغلب موارد پزشکان این مشکل را از 6 سالگی کودک تشخیص می دهند. کودکان بیش فعال به سه دسته، بی توجه، ترکیبی و بیش فعال تکانشی تقسیم می شوند. همچنین مهم ترین علائم اختلال بیش فعالی در کودکان موارد زیر است:
- شروع یک کار و فراموشی برای پایان دادن به آن
- حواس پرتی ساده
- عدم تمرکز و توجه
- عدم گوش کردن به دستور العمل هایی که به او داده می شود.
- بی حرکت ماندن و در یکجا نشستن
- این کودکان در بازی کردن بی سر و صدا هستند.
- در صحبت کردن نیز مشکل دارند.
- توقف مکرر در بازی
- مشکل در انتظار برای رسیدن به نوبت
تیک عصبی
تیک عصبی یکی دیگر از مشکلات رفتاری است که ممکن است در کودکان رخ دهد. تیک عصبی به حرکاتی گفته می شود که کودک بدون اختیار و بسیار ناگهانی آن ها انجام می دهد. کودکانی که از این مشکل رنج می برند هیچ کنترلی روی رفتار خود ندارند، از این رو مقاومتی هم ندارند. البته باید بدانید مقاومت کودکان برای انحام ندادن این رفتارها منجر به فشار روانی بیشتر روی آن ها می شود.
تیک های عصبی به چند دسته تقسیم می شوند.
- تیک حرکتی ساده (برای مثال رفتارهایی مانند بالا انداختن شانه ها، شکلک درآوردن غیر ارادی و پلک زدن شامل این نوع تیم عصبی می شود)
- تیک حرکتی مرکب (این تیک عصبی ترکیبی از رفتارهای مختلف است. مثلا لمس کردن، پریدن و پا کوبیدن همزمان یک نوع تیک حرکتی مرکب محسوب می شود)
- تیک صوتی ساده (مانند خرخر کردن گلو، فین کردن)
- تیک صوتی مرکب (مانند تکرار مکرر کلمات یا عبارات مختلف، هرزه گویی)
فوبیا
فوبیا یکی دیگر از اختلالات رفتاری کودکان است. کودکانی که فوبیا دارند به شدت از شرایط یا شیء خاصی می ترسند. در واقع آن ها به دلیل پیش بینی ذهنی از یک موقعیت ترسناک که ممکن است برایشان اتفاق بیفتد، دچار ترس و استرس شدید می شوند. همچنین کودکان ترس شدید خود را با نشانه هایی مانند بی قراری، گریه، بغل کردن اطرافیان و غیره نشان می دهند. البته باید به خاطر داشته باشید ترس از یک موقعیت یا شرایط خاص تنها زمانی اختلال رفتاری فوبیا تلقی می شود که آسیب هایی جدی به زندگی کودک وارد کند.
اوتیسم
اوتیسم نیز می تواند به عنوان یک اختلال رفتاری کودک در نظر گرفته شود. این اختلال در سال های اخیر بسیار گسترش یافته، به طوری که حتی اغلب خانواده ها از آن ترس دارند. با وجود اینکه اوتیسم طبقه بندی مختلفی دارد اما به صورت کلی به شکل عقب ماندگی ذهنی، نقایص زبانی و انزوای اجتماعی در کودکان نمود پیدا می کند.
آب زیر کاه بودن
کودکان آب زیرکاه نیز از اختلال رفتاری رنج می برند. این کودکان همیشه با مظلوم نمایی و قربانی جلوه دادن خود، زمینه تنبیه اطرافیان خود را فراهم می کنند. این دسته از کودکان به دلیل شکست های زیاد و فقر عاطفی که در زندگی خود تجربه کرده اند، دچار این مشکلات می شوند.
اختلال سلوک
اختلال سلوک با نام اختلال cd شناخته می شود، یک نوع مشکل رفتاری شدید است. این اختلال شامل رفتارهای ضد اجتماعی است که کودکان از خود نشان می دهند. آن ها هیچ ارزشی برای دستوران مختلف قائل نیستند و دائما در حال آزار رساندن به خود یا اطرافیانشان هستند. مهم ترین علائم اختلال سلوک عبارت است از:
- تخریب اموال دیگران از راه هایی مانند آتش افروزی یا خسارت زدن به دارایی ها
- فریب دیگران
- دروغ گویی شدید
- قانون شکنی از قبیل فرار از مدرسه یا حتی دزدی
- پرخاشگری شدید مانند قلدری، درگیری های فیزیکی و غیره
*باید بدانید که اغلب کودکانی که از اختلال سلوک رنج می برند، تفسیر درستی از رفتار دیگران ندارند. برای مثال تصور می کنند فردی در حال خصومت با آن ها است در حالی که در واقعیت اینطور نیست.
خجالتی بودن
خجالتی بودن در حالت های بسیار شدید هم جزو مشکلات رفتاری کودکان محسوب می شود. کودکان خجالتی بسیار ساکت اند و به آرامی سخن می گویند. همچنین آن ها از روبرو شدن با مردم می ترسند. کمالگرایی والدین یا مقایسه انتقاد شدید کودک می تواند دلیل اصلی این اختلال باشد.
اختلال انفجاری متناوب
اختلال انفجاری متناوب نوعی از پرخاشگری بسیار شدید است و به یکباره و در کمتر از 30 دقیقه رخ می دهد. این پرخاشگری می تواند نسبت به حیوانات یا انسان ها باشد.
آتش افروزی
یکی از اختلال های رفتاری نادر که بروز آن در کودکان غیر ممکن نیست، آتش افروزی است. در این نوع اختلال کودک برای لذت بردن از آتش روشن می کند. البته کودکانی که از این اختلال رنج می برند با هدف انتقام جویی آتش روشن نمی کنند، بلکه آن ها تنها از این راه خود را آرام می کنند.
علت بروز اختلالات رفتاری در کودکان چیست؟
تروما
تروما یک واکنش عاطفی یا جسمی شدید است که نسبت به استرش شدید رخ می دهد. کودکانی که در زندگی خود تروما داشته اند، بیشتر در معرض بروز اختلال های رفتاری هستند. از جمله تروماهایی که می تواند منجر به بروز اختلال رفتاری در کودک شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکل در رابطه با والدین یا مراقبان
- نظم متناقض یا خشن
- سوءاستفاده جسمی یا عاطفی
- تجربه زندگی بی ثبات در خانه
ژنتیک
در بعضی از موارد اختلالات رفتاری به طور ژنتیکی به کودک منتقل می شود.
جنسیت
جالب است بدانید بروز اختلالات رفتاری در کودکان پسر بیشتر از دختران است. البته نمی توان دلیل این موضوع را به صورت قطعی بیان کرد با این حال درصد پسرانی که به اختلال رفتاری دچار شده اند بیشتر از دختران است.
ساختار مغز
یکی دیگر از دلایل بروز مشکلات رفتاری در کودکان، تغییراتی است که در ساختار مغز آن ها ایجاد شده است. برای مثال مغز کودکان پرخاشگر کمبود سرتونین دارد و از طرفی هم شدیدا به کوتیزول حساس است.
عوارض بارداری
کودکانی که در زمان تولد وزن کمی دارند یا زودتر از زمان مقرر به دنیا آمده اند، بیشتر دچار اختلالات رفتاری می شوند.
مهم ترین پیامدهای اختلال رفتاری کودکان چیست؟
به صورت کلی مشکلات رفتاری در کودکان پیامدهای زیادی دارد که در ادامه آن ها را ذکر می کنیم.
مشکلات تحصیلی
مشکلات رفتاری در کودکان که موجب اختلال یادگیری در آن ها می شود، تاثیر بدی بر تحصیل ان ها می گذارد. متاسفانه این کودکان به دلیل مشکلات خاصی که از آن رنج می برند، به خوبی نمی توانند دروس مختلف را بخوانند و در آن موفق شوند. به همین دلیل در اغلب موارد از هم سن و سالان خود عقب تر هستند.
کیفیت و سلامت زندگی
یکی دیگر از پیامدهای مهم مشکلات رفتاری کودکان این است که کیفیت زندگی کمی دارند. متاسفانه این مشکل می تواند بر زندگی والدین و حتی مربی آن ها تاثیر بگذارد. از این رو همیشه مشاوره کودک به والدین توصیه می کند در صورت مشاهده کوچک ترین نشانه های غیر معمول در کودک، آن را پیگیری کنند.
اسیب جسمانی
عده ای از کودکان که مشکلات رفتاری خاصی مانند اوتیسم دارند، به خود اسیب جسمانی وارد می کنند. این عده از کودکان، رفتارهای خشمگینانه خاصی دارند، از این رو به سادگی نمی توان آن ها را کنترل نمود. برای مثال ممکن است جسم سنگینی را به سر خود بکوبند یا وسیله خانه را به زمین پرت کنند.
انزوای اجتماعی
انزوای اجتماعی، پیامد بسیار تلخ دیگری است که در زندگی کودکان ایجاد می شود. به خصوص کودکانی که اختلال رفتاری خود را با پرخاش و تهاجم نشان می دهند، بیشتر در معرض انزوای اجتماعی قرار دارند. زیرا آن ها بدون هیچ دلیلی رفتارهای ناپسند از خود نشان می دهند (برای مثال به شدت عصبانی می شوند) و این موضوع باعث می شود، افراد دیگر از این کودکان دوری کنند. متاسفانه بسیاری از مردم عادی نیز نمی داند که این کودکان از یک اختلال رنج می برد و تصور می کنند، در حال آزار و اذیت رساندن به دیگران است. این موضوع را هم در نظر داشته باشید که انزوای اجتماعی کم کم به افسردگی و تنهایی شدید تبدیل می شود.
سوء تغذیه
رفتارهای پرخاشگرانه کودکان، در بعضی موارد کاهش وزن یا چاقی مفرط را به همراه می آورد.
مشکلات زبانی
از دیگر مشکلات رفتاری کودکان می توان به اختلال زبانی در آن ها اشاره کرد. کودکانی که مشکل رفتاری حل نشده ای دارند، به درستی کلمات را ادا نمی کنند و حتی بعضی از آن ها توانایی سخن گفتن را نیز ندارند.
عوامل تاثیرگذار بر مشکلات رفتاری در کودکان
رشد مغزی
طبق مطالعاتی که داشنمندان انجام دادند، کودکانی که دچار مشکل رفتاری کم توجهی هستند، در بعضی از موارد با کودکان معمولی تفاوت دارند. برای مثال بخشی از مغز آن ها که وظیفه کنترل توجه را برعهده دارد، فعالیت کمتری نسبت به مغز بچه های عادی دارد.
عقب ماندگی ذهنی
کودکانی که با عقب ماندگی ذهنی به دنیا می آیند، بیشتر از بچه های معمولی دچار مشکلات رفتاری مختلف می شوند.
جنسیت
به صورت کلی پسرها بیشتر از دخترها به انواع مشکلات رفتاری مبتلا می شوند. الته هنوز مشخص نشده دلیل این موضوع مربوط به تفاوت های اجتماعی دختران و پسران است یا تفاوت های ژنتیکی شان.
خلق و خو
یکی از عوامل خطرسازی که بعدها به مشکل رفتاری در کودک تبدیل می شود، خلق و خو است. نتجیه مطالعات ثابت کرده افرادی که در سنین کودکی بداخلاق و دمدمی مزاج هستند، در بزرگسالی بیشتر دچار اختلالات مختلف رفتاری می شوند.
حاملگی و زایمان
گاهی مشکلاتی که در دوران حاملگی زنان بروز می دهد، بعدها موجب اختلال رفتاری در کودک می شود. برای مثال این مشکلات می تواند شامل وزن نوزاد، زایمان سخت و غیره باشد.
مشکلات یادگیری
مشکلات خواندن و نوشتن در سنین دبستان می تواند موجب مشکلات رفتاری در بزرگسالی شود.
نشانه هایی که هشدار می دهد که کودک از یک اختلال رنج می برد
کودکانی که از یک اختلال رفتاری رنج می برند، نشانه هایی را از خود بروز می دهند. والدین می توانند با توجه به این علائم و نشانه ها، به اختلال رفتاری در آن ها پی ببرند. بعضی از این نشانه های عبارت اند از:
- اجتناب از مدرسه رفتن و غیبت مداوم
- مشکل در تمرکز
- تغییر عملکرد تحصیلی
- سردرد یا دل درد مکرر
- کاهش وزن مشهود
- مشکل در خوابیدن
- اندوه مداوم به مدت دو یا چند هفته
- کناره‌گیری از روابط اجتماعی یا اجتناب از آن‌ها
- صدمه زدن به خود یا صحبت در مورد آسیب رساندن به خود
- صحبت از مرگ یا خودکشی
- طغیان‌های خشم یا تحریک‌پذیری شدید
- رفتارهای خارج از کنترل
- تغییرات شدید در خلق، رفتار یا شخصیت
- تغییر در عادات غذایی
تشخیص
به صورت کلی تشخیص اختلالات رفتاری در کودکان کار ساده ای نیست. هرچند که کودک نشانه های زیادی از خود نشان می دهد، اما هیچ کدام آن ها نمی تواند یک دلیل قانع کننده برای تایید مشکل رفتاری باشد. حتی روانشناسان هم بعد از انجام آزمایش های گوناگون، اختلال رفتاری کودک را به صورت قطعی تایید می کنند. از این رو والدین بعد از مشاهده نشانه ها باید از کمک یک روانشناس مخصوص کودک کمک بگیریند. روان درمانگر بعد از انجام مراحل مختلف ارزیابی، نوع اختلال را در کودک مشخص می کند. مراحل معاینه یک کودک برای تایید اختلال رفتاری شامل موارد زیر می شود.
- معاینه پزشکی کامل
- بررسی سابقه پزشکی
- بررسی سابقه آسیب‌های جسمی یا عاطفی
- بررسی سابقه خانوادگی سلامت جسمی و روانی
- بررسی علائم و نگرانی‌های عمومی والدین
- جدول زمانی پیشرفت رشد کودک
- بررسی سابقه درسی کودک
- مصاحبه با والدین
- گفتگو با کودک و مشاهده او
- استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد شده برای کودک و والدین
درمان مسایل رفتاری در کودکان
اگر هر یک از نشانه هایی که در این مقاله ذکر کردیم در فرزند خود مشاهده می کنید بهتر است هر چه سریع تر به مشاور کودک مراجعه کنید. فراموش نکنید، مشکلات رفتاری کودکان در سنین پایین راحت تر درمان می شود. نکته دیگر اینکه لازم است والدین نیز در زمان درمان فرزند خود برای بهتر کنار آمدن با شرایط از کمک های یک مشاور خانواده خبره استفاده کنند. به این صورت پدرها و مادرها نیز می توانند آموزش های لازم درباره نحوه برخورد با فرزند خود را بیاموزند و از این طریق به روند درمان او کمک کنند.
به صورت کلی درمان کودکانی که از یک اختلال رفتاری رنج می برد، شامل موارد زیر می شود.
آموزش به والدین
در اغلب موارد به والدین می آموزند که چطور با فرزند خود که از یک اختلال رفتاری رنج می برد، رفتار کنند. مشاوره خانواده علاوه بر اینکه نکات و مسائل مرتبط با این موارد را در اختیار والدین قرار می دهد به آن ها یاد می دهد که چطور در شرایط مختلف فرزند خود را کنترل کنند.
خانواده درمانی
روان درمانگر به اعضای خانواده کودک کمک می کند تا ارتباطات خود را ساماندهی کنند و مهارت حل مسئله را در خود ارتقاء بدهند.
درمان های شناختی، رفتاری
روان درمانگر با استفاده از روش های شناختی، رفتاری بر کودک تمرکز می کند و با روش های علمی و مناسب به او یاد می دهد که چطور رفتارهایش را به کنترل خود در بیاورد.
آموزش اجتماعی
در این شیوه درمان، رفتارهای اجتماعی مختلف مانند همکاری کردن در یک گروه، اصول گفتگو با افراد جامعه و غیره را به کودک را آموزش می دهند.
کنترل خشم
در روش کنترل خشم، به کودک می آموزند که نشانه های ناکامی خود را بشناسد و به جای خشم و دعوا از مهارت های سازگاری و گفتگو استفاده کنند.
حمایت در مشکلات مرتبط
روان درمانگر به والدین می آموزد که در مواقع لازم از فرزند خود حمایت کنند.
تشویق
تشویق کردن یکی دیگر از روش های عالی برای درمان کودکان است. در این روش با تشویق مناسب و به جا، عزت نفس کودک را افزایش می دهند.
دارو
دارو نیز یکی دیگر از روش هایی است که روان درمانگر برای حل مشکل کودکانی که از یک اختلال رفتاری به رنج می برند، استفاده می کنند. روانشناس متناسب با شرایط و شدت مشکل کودک برای او، دارو تجویز می کند.
نقش والدین در درمان مشکلات رفتاری کودکان
زندگی کردن با کودکی که از یک اختلال رفتاری مانند، اوتیسم یا بیش فعالی رنج می برد، کار بسیار دشواری است. با این حال والدین نقش بسیار مهمی بر شرایط کودک دارند. هرچند که والدین این کودکان نیز شرایط سختی را می گذرانند، اما باید تلاش کنند که در ارتباط با کودک خود صبور باشند و با ملایمت رفتار کنند. همچنین آن ها می توانند برای کنترل بهتر شرایط از کمک یک مشاوره خانواده بهره ببرند و در مواقع لازم با روان درمانگر صحبت کنند.
به همین منظور می توانید از خدمات کلینیک پیروزی استفاده کنید. متخصصان کلینیک پیروزی علاوه بر مشاوره در زمینه کودک، در زمینه خانواده و ازدواج نیز خدمات مناسبی برای شما عزیزان در نظر گرفته است.
